Poniższy dział jest poświęcony Fenyloketonuri, rzadkiej chorobie metabolicznej. Poniżej znajdziecie Państwo więcej informacji oraz artykułów na ten temat, które zostały przygotowane przez Panią Doktor Magdalene Mroczek.

Fenyloketonuria

Fenyloketonuria (PKU) jest rzadką chorobą metaboliczną spowodowaną uszkodzeniem enzymu przekształcającego aminokwas fenyloalaninę. Jak zapobiec pojawieniu się objawów?

Czym jest fenyloketonuria?

Fenyloketonuria (PKU) jest dziedzicznym zaburzeniem metabolicznym. W przebiegu choroby dochodzi do powstania wadliwego enzymu nazywanego hydroksylazą fenyloalaniny (PAH). Przyczyną choroby jest wada genetyczna. Aktywność enzymu jest zależna od rodzaju mutacji w DNA, m.in. z tego powodu choroba ma różny przebieg. PAH jest odpowiedzialna za przekształcanie fenyloalaniny w inny aminokwas, tyrozynę. Osoby dotknięte PKU nie są w stanie rozkładać aminokwasu fenyloalaniny (Phe), który jest istotnym elementem większości białek zwierzęcych i roślinnych. W przypadku uszkodzenia PAH i normalnej diety, w narządach gromadzi się nadmierna ilość fenyloalaniny. Organizm musi więc znaleźć inną drogę “pozbycia się” nadmiaru Phe. Zamiast w tyrozynę, przekształca fenyloalaninę w inne metabolity: kwas fenylopirogronowy (PPA) oraz kwas fenylomlekowy (PLA). Oba te związki wydalane są z moczem i z punktu widzenia chemicznego są ketonami-z tego powodu choroba znana jest jako fenyloketonuria.

Jakie są objawy fenyloketonurii?

PKU ma przebieg od łagodnego do bardzo ciężkiego. Przy wcześnie rozpoczętym leczeniu, zazwyczaj nie wywołuje żadnych objawów. Z kolei nieleczona, może występować w bardzo ciężkiej postaci.

Wyróżnia się dwie formy PKU:

1.Klasyczną-niemowlęta z klasyczną PKU rozwijają się normalnie do osiągnięcia wieku kilku miesięcy. Potem pojawiają się ciężkie, zazwyczaj nieodwracalne objawy, związane głównie z uszkodzeniem mózgu.

Najczęstsze objawy to:

• Niepełnosprawność intelektualna-często jest to ciężka niepełnosprawność, umożliwiająca ocenę IQ. Towarzyszy jej małogłowie i charakterystyczny wygląd twarzy. Nadmiar fenyloalaniny prowadzi do zahamowania wytwarzania mieliny przez oligodendrocyty i rozpadu osłonki mielinowej. We wczesnych fazach zmiany w produkcji mieliny mogą być odwracalne,
• Zaburzenia zachowania- częste napady złości i epizody samookaleczenia,
• Zaburzenia psychiczne- trudnosci z koncentracją, lęki, depresja,
• Napady padaczkowe,
• Jaśniejsza skóra, włosy i oczy niż rodzeństwo – powodują je zaburzenia w produkcji melaniny odpowiedzialnej za kolor oczy i wlosow,
• Wypryski,
• Zapach stęchlizny w oddechu, skórze i moczu-nadawany jest przez kwas fenylooctowy, który jest produktem metabolizmu fenyloalaniny.

2. Mniej ciężkie postacie PKU czasami nazywane hiperfenyloalaninemią, wiążą się z mniejszym ryzykiem uszkodzenia mózgu. Osoby z bardzo łagodnymi przypadkami mogą nawet nie wymagać leczenia dietą o niskiej zawartości fenyloalaniny.

Jak dziedziczy się PKU?

Przyczyną choroby jest wada genetyczna (mutacja) przekazywana przez rodziców, którzy zazwyczaj są nosicielami i sami nie mają żadnych objawów choroby. Sposób przekazywania tej mutacji jest określany jako dziedziczenie autosomalne recesywne. Oznacza to, że dziecko musi otrzymać 2 kopie zmutowanego genu, aby rozwinąć chorobę – 1 od matki i 1 od ojca. Jeśli dziecko otrzyma tylko 1 kopię uszkodzonego genu, będzie nosicielem PKU.

Jeśli obydwoje rodzice są nosicielami genu, szansa na zachorowanie u dziecka wygląda następująco:

• szansa 1 na 4 na odziedziczenie choroby
• szansa 1 na 2 bycia nosicielem PKU
• szansa 1 na 4 na otrzymanie pary normalnych genów

Na świecie PKU występuje z częstością 1: 15 000 urodzeń. Częstość ta jest inna w każdym kraju np. w Irlandii wynosi 1: 4500, podczas gdy w Finlandii 1: 100 000 urodzeń. W Polsce PKU występuje z częstością 1 : 7000 urodzeń – w przybliżeniu rocznie rodzi się 70 chorych dzieci. Co 46 Polak jest nosicielem jednej kopii genu PKU. W Polsce 66% przypadków PKU spowodowanych jest przez jedną z 3 mutacji.

Diagnostyka i leczenie

Badanie w kropli krwi pobranej z pięty noworodka wykonuje się w ciągu pierwszych kilku dni życia. W Polsce przeprowadza się to badanie w 3. dniu życia i wchodzi ono w skład obowiązkowych badań przesiewowych. U dzieci zdrowych stężenia fenyloalaniny wynosi poniżej 2 mg%, u noworodków z PKU przekracza często 20 mg%. W przypadku zdiagnozowania PKU, dietę należy rozpocząć najlepiej jeszcze przed ukończeniem drugiego tygodnia życia.

Dzięki nowym metodom diagnostyki udaje się zapobiec występowaniu ciężkich objawów choroby. PKU w klasycznej wersji, z głębokim upośledzeniem umysłowymi, są już na szczęscie rzadkością. Przy prawidłowej diecie, choroba może przebiegać bezobjawowo.

Bibliografia:

1. van Spronsen, F.J., Blau, N., Harding, C. et al. Phenylketonuria. Nat Rev Dis Primers 7, 36 (2021).
2. Al Hafid N, Christodoulou J. Phenylketonuria: a review of current and future treatments. Transl Pediatr. 2015;4(4):304-317.
3. Williams RA, Mamotte CD, Burnett JR. Phenylketonuria: an inborn error of phenylalanine metabolism. Clin Biochem Rev. 2008;29(1):31-41.
4. Zygulska M, Eigel A, Dworniczak B, Sutkowska A, Pietrzyk JJ, Horst J. Phenylketonuria in Poland: 66% of PKU alleles are caused by three mutations. Hum Genet. 1991 Nov;88(1):91-4.